Joseph Conrad
Tajny agent
,,Ciekawość jest jedną z form objawiania osobowości, toteż osoba organicznie pozbawiona ciekawości pozostaje zawsze w pewnym stopniu tajemnicza. Ilekroć pan Verloc przechodził obok drzwi, spoglądał na żonę z niepokojem. Nie żeby się jej bał. Pan Verloc wyobrażał sobie, że ta kobieta go kocha. Ale nie przyzwyczaiła go do zwierzania się jej. A zwierzenie, które chciał teraz uczynić, miało wielką psychologiczną głębię. Jakże zdoła, będąc tak niewprawnym, powiedzieć jej to, co sam czuł tylko niejasno: że bywają spiski wynikające z nieuchronnego przeznaczenia, że czasem jakaś myśl rośnie w umyśle tak długo, aż w końcu zaczyna istnieć poza nim, nabiera niezależnej mocy, a nawet sugestywnego głosu? Nie potrafi powiedzieć jej, że tłusta, dowcipna, wygolona twarz może tak człowieka prześladować, iż najbardziej szalony sposób pozbycia się tej wizji wyda się dziecięciem mądrości.”
Akcję powieści autor osadził w środowisku londyńskich anarchistów z przełomu XIX i XX wieku. Głównym bohaterem jest uznający się sam za tajnego agenta pan Verloc. Człowiek leniwy, ociężały, opasły i mało inteligentny, pragnący żyć jak najmniejszym kosztem, pobierający wynagrodzenie za swoją wątpliwą pracę od co najmniej dwóch ambasad oraz policyjny konfident.
Pewnego dnia pan Verloc dostaje od sekretarza ambasady wrogiego państwa zadanie: ma zorganizować zamach bombowy na Królewskie Obserwatorium w Greenwich. Jak mówi sekretarz Vladimir, zamach nie musi być krwawy, musi być „czysto niszczycielski”, „Taki zamach łączy w sobie największe poszanowanie życia ludzkiego z najbardziej zastraszającym popisem zaciekłego kretyństwa.” Chcąc utrzymać źródło dochodów i dotychczasowy styl życia agent decyduje się na zorganizowanie zamachu. Następnie poznajemy powiązania Verloca ze środowiskiem anarchistów i rewolucjonistów, których autor powieści przedstawia w bardzo negatywny wręcz karykaturalny sposób jako ludzi leniwych, ułomnych fizycznie, o niejasnych, niesprecyzowanych a nawet nierealnych poglądach. Działania policji uwikłanej w układy z anarchistami, agentami i groźnymi terrorystami także są ocenione bardzo krytycznie.
Conrad stara się jak najlepiej opisać swoich bohaterów, w niektórych przypadkach dokonuje wręcz dogłębnej analizy psychologicznej aby pokazać nam właściwe motywy ich działania. W końcowej części powieści rolę głównego bohatera oraz sympatię czytelnika niejako przejmuje żona pana Verloca, kobieta spokojna, milcząca, lojalna, zdolna do poświęceń, bez reszty oddana rodzinie, którą dotyka potworna tragedia spowodowana bezmyślnym działaniem jej męża.
Inspiracją do napisania tej powieści było autentyczne wydarzenie z 15 lutego 1894 roku, kiedy to w parku otaczającym obserwatorium doszło do eksplozji bomby.
W 1996 roku na podstawie książki powstał film w reżyserii Christophera Hamptona w doborowej osadzie: m.in. Bob Hoskins, Patricia Arquette, Robin Williams, Gérard Depardieu, Christian Bale.